Coaching και η Μαιευτική τέχνη του μεγάλου Έλληνα Φιλοσόφου, του Σωκράτη.
Το Coaching, για το οποίο όλοι μιλούν σήμερα και όλοι το προβάλλουν όπου σταθούν και όπου βρεθούν, προέρχεται και έχει την αφετηρία του από τη διαλεκτική μέθοδο και μαιευτική τέχνη του μεγάλου Έλληνα Φιλοσόφου του Σωκράτη, δηλαδή είναι καρπός της φυλή μας, που διαθέτει μια ανεπανάληπτα ένδοξη πνευματική κληρονομιά και το άσχημο είναι ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει, ακόμη και σήμερα, ποιοι είμαστε και τι δυνατότητες έχουμε.
Λίγες προσωπικότητες από την ιστορία της φιλοσοφίας μας παρουσιάζονται τόσο οικείες και τόσο σφιχτά δεμένες με την πνευματική μας ζωή όσο η προσωπικότητα του Σωκράτη.
Ο Σωκράτης[1] γεννήθηκε το 470 π.Χ. Ο πατέρας του λεγόταν Σωφρονίσκος και ήταν γλύπτης και η μητέρα του λεγόταν Φαιναρέτη και ήταν μαία.
Ο Σωκράτης προσπαθούσε, ενισχυμένος από ένα χρησμό του Μαντείου των Δελφών, να ξυπνήσει τους συμπολίτες του από τη διανοητική αδράνεια και να τους οδηγήσει να σκεφτούν για το νόημα της ζωής και για το καλό τους, παίζοντας πολλές φορές το ρόλο αλογόμυγας, όπως έτσι χαρακτήριζε τον εαυτόν του. Έβαζε δηλαδή τους ανθρώπους σε μια έντονη εσωτερική ανησυχία και εγρήγορση και σε ένα εσωτερικό προβληματισμό, έτσι ώστε να «έχουν γεννητούρια» και να δίνουν λύσεις στα προβλήματά τους.[2]
Ο Σωκράτης υπήρξε υπόδειγμα ολιγάρκειας, ηθικής αγνότητας, δικαιοσύνης και ευσέβειας, άδολης φιλανθρωπίας, ψυχικής γαλήνης, ειρήνης και ανδρείας. Είναι εκείνος που είχε πει πρίν από το κήρυγμα του Ναζωραίου τα εξής: «Οὔτε ἄρα ἀνταδικεῖν δεῖ οὔτε κακῶς ποιεῖν οὐδένα ἀνθρώπων, οὐδ’ ἄν ὁτιοῦν πάσχῃ ὑπ’αὐτῶν».[3](Λοιπόν δεν πρέπει ο άνθρωπος να κάνει αδικία ούτε να κάνει κακό, οποιοδήποτε και αν είναι το κακό που του κάνουν.).
Ο Σωκράτης με τη μέθοδό του δοκίμαζε τους ανθρώπους, καθώς και τον ίδιο τον εαυτόν του. «ἐξετάζοντα ἐμαυτόν καί τους ἄλλους»[4] ή «…περί ὧν ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούετε διαλεγομένου καί ἐμαυτόν καί ἄλλους ἐξετάζοντος, ὁ δέ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός ἀνθρώπῳ, ταῦτα δ’ ἔτι ἧττον πείσεσθέ μοι λέγοντι».[5] (Και περί των άλλων για τα οποία με ακούτε εσείς να συζητώ και να εξετάζω τον εαυτό μου και τους άλλους, και πως ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος για τον άνθρωπο, αυτά αν λέγω, ακόμη πιο λίγο, θα πεισθείτε).
Τη διαλεχτική μέθοδο, όπως την είπαν, την ασκούσε με τη συνομιλία πρόσωπο με πρόσωπο και με τη μαιευτική του τέχνη ζητούσε να ξαναγεννήσει μέσα στους ανθρώπους όχι τόσο εννοιολογικά στοιχεία παρά την ορμή για το καλό, το καλύτερο εγώ τους.
Ο Σωκράτης δεν μονοπωλούσε ποτέ τη συζήτηση, και συχνά η άλλη πλευρά ήταν εκείνη που έλεγε τα περισσότερα κατά τη διάρκεια της συνομιλία και της εσωτερικής αναζήτησης.
Ο ίδιος διατύπωνε μόνο ερωτήσεις και σχόλια, παρέμενε όμως πάντα κύριος της συζήτησης και την οδηγούσε σε γόνιμους ατραπούς.
Η συζήτηση προχωρούσε κυρίως με τη μέθοδο των ερωτήσεων και αποκρίσεων, δηλαδή με έξυπνες ερωτήσεις ο Σωκράτης έβγαζε συμπεράσματα και έφερνε στο φως τις σκέψεις του συνομιλητή του, διορθώνοντας, παρεμβαίνοντας, ανασκευάζοντας ή αναπτύσσοντας.
Πολύ χρήσιμο και πρακτικό θα είναι να δούμε τι λέει ο ίδιος ο Σωκράτης, σε μετάφραση,[6] για τη μαιευτική στο διάλογο του Πλάτωνα, το Θεαίτητο:
«ΣΩ Λοιπόν, η δική μου μαιευτική έχει όλα τ’ άλλα που έχουν οι μαίες, όμως έχει και διαφορές: πρώτα-πρώτα ασκώ τη μαιευτική σε άντρες κι όχι σε γυναίκες· και ύστερα, την ώρα της γέννας εξετάζω τις ψυχές κι όχι τα σώματά τους.
Και αυτό που στην τέχνη μας είναι το σπουδαιότερο, είναι το ότι έχει τη δυνατότητα να ελέγχει με κάθε τρόπο ποιο απ’ τα δύο φέρνει στον κόσμο η διάνοια του νέου, είναι φανταστικό ή ψεύτικο ή κάτι δημιουργικό και αληθινό.
Γιατί αυτό που συμβαίνει με τις μαίες συμβαίνει και με μένα· δε γεννώ σοφία. και εκείνο για το οποίο πολλοί ως τώρα με λοιδόρησαν, ενώ θέτω ερωτήματα σ’ άλλους, ο ίδιος δε δίνω καμιά απάντηση, για τίποτε, επειδή δεν κατέχω καμιά σοφία – Και να ποια είναι η αιτία γι’ αυτό: ο θεός μ’ αναγκάζει να ξεγεννώ αλλά μ’ εμποδίζει να γεννώ.
Λοιπόν, ο ίδιος δεν είμαι καθόλου σοφός σ’ οτιδήποτε, κι ούτε έχω να δείξω κάποια καινούργια ιδέα, γέννημα της ψυχής μου· αντίθετα, μερικοί απ’ αυτούς που με συναναστρέφονται φαίνονται, στην αρχή βέβαια, όλως διόλου αμαθείς, όλοι τους όμως, καθώς προχωρεί η συναναστροφή μας, σ’ όσους ο θεός κάνει τη χάρη και βοηθά, πραγματοποιούν θαυμάσιες επιδόσεις, κι αυτή την εντύπωση δίνουν και στον εαυτό τους και στους άλλους· και είναι ολοφάνερο τούτο, ότι, χωρίς να μάθουν ποτέ ως τώρα τίποτε από μένα, μόνοι τους κι από μέσα τους βρήκαν και γέννησαν πολλά κι ωραία.
Όμως, για τη μαιευτική αίτιο είμαστε εγώ κι ο θεός, πράγμα που γίνεται φανερό απ’ το εξής: πολλοί κιόλας δεν το κατάλαβαν αυτό και κατηγορώντας τον εαυτό τους και δείχνοντας περιφρόνηση σ’ εμένα έφυγαν από κοντά μου, ή από μόνοι τους ή αφού πείστηκαν από άλλους, νωρίτερα απ’ ότι έπρεπε· έφυγαν λοιπόν και με τις κακές τους συναναστροφές και έχασαν αποβάλλοντας τις υπόλοιπες γνώσεις τους που ήταν αποτέλεσμα της μαιευτικής μου, δουλεύοντάς τις με κακό τρόπο, καθώς έδιναν μεγαλύτερη αξία στο ψέμα και την πλαστή πραγματικότητα κι όχι στην αλήθεια, έτσι που στο τέλος έδωσαν την εντύπωση και στον εαυτό τους και στους άλλους ότι είναι αμαθείς[…] αυτοί, όταν ξανάρχονται παρακαλώντας με θεαματικά καμώματα να με συναναστραφούν, το δαιμόνιο που εμφανίζεται μέσα μου μ’ εμποδίζει να πάρω στη συντροφιά μου ορισμένους, για ορισμένους βέβαια μου δίνει το ελεύθερο κι αυτοί ξανακάνουν πρόοδο.
Λοιπόν, αυτοί που με συναναστρέφονται παρουσιάζουν τα ίδια συμπτώματα με τις γυναίκες που είναι να γεννήσουν· νιώθουν δηλαδή τους πόνους της γέννας με πιο μεγάλο πόνο απ’ ότι εκείνες, καθώς μαζεύονται μέσα στο μυαλό τους απορίες νύχτα μέρα· και αυτές τις ωδίνες η τέχνη μου έχει τον τρόπο να τις προκαλεί και να τις καταπραΰνει. Μ’ αυτούς λοιπόν αυτά συμβαίνουν.
Μερικοί όμως, Θεαίτητε, που κατά κάποιο τρόπο μου δίνουν την εντύπωση ότι δεν είναι σε εγκυμοσύνη, το παίρνω απόφαση ότι δεν έχουν καθόλου την ανάγκη μου· αυτούς με πολλή συμπάθεια τους συστήνω σ’ άλλους· και, το λέω κι ο θεός βοηθός, με πολλή επιτυχία αντιλαμβάνομαι σε ποιους μαθητεύοντας θα μπορούσαν να δουν καλό· […]
Αυτά λοιπόν, θαυμάσιε άνθρωπε, σου τα εξέθεσα διεξοδικά για τούτο: υποπτεύομαι, όπως κι εσύ νομίζεις, ότι, έχοντας έμβρυο στα σπλάχνα σου, νιώθεις ωδίνες.
Αφέσου λοιπόν στις φροντίδες μου, μια και είμαι γιος μαμής κι ο ίδιος ειδικός της μαιευτικής τέχνης και πρόθυμα να μου δίνεις απαντήσεις σ’ ότι σε ρωτώ· και βέβαια, αν κατά την εξέταση που θα σου κάνω κρίνω ότι κάτι απ’ αυτά που λες είναι πλαστή πραγματικότητα και ψέμα, και στη συνέχεια το παραπετάξω και το αποβάλλω, να μη γίνεις θηρίο, όπως κάνουν οι πρωτόγεννες για τα βρέφη τους.
Γιατί, θαυμάσιε άνθρωπε, πολλοί πήραν τέτοια στάση απέναντί μου, σα να ήταν έτοιμοι, στ ’αλήθεια, να με δαγκώσουν, όταν τους αφαιρώ καμμιά φλυαρία, και δεν πιστεύουν πως αυτό το κάνω γιατί θέλω το καλό τους και από εύνοια, γιατί απέχουν πολύ από τη γνώση ότι κανένας θεός δεν έχει κακό στο νου του για τους ανθρώπους· και ούτε και εγώ πράττω κάτι από δυσμένεια ή από κακή πρόθεση, αλλά μου είναι αθέμιτο να συγχωρήσω το ψεύτικο και να αφανίσω το αληθινό.».
Όπως αντιλαμβάνεται κανείς η Μαιευτική του Σωκράτη είναι μια τέχνη, είναι μια βιωματική προσέγγιση, που με τις κατάλληλες ερωτήσεις κέντριζε το συνομιλητή του, για να φθάσει σε γνώσεις που ήδη θεωρούσε ότι έχει μέσα του εκ των προτέρων. Όπως η μαία, έτσι και εκείνος γιός της μαίας, εκμαιεύει το παιδί από την κοιλιά της μάνας του, έτσι και ο Σωκράτης έβγαζε από το συνομιλητή του ό, τι εκείνος είχε μέσα του, δηλαδή τις γνώσεις, χωρίς να το γνωρίζει συνειδητά.
Η μαιευτική δηλαδή τέχνη συνίστατο στο να ωθήσει το «μαθητή» να διατυπώσει μία γενική γνώμη και να αποδείξει σταδιακά κατά τη ροή της συζήτησης ότι αυτή η γνώμη είναι ανεπαρκής.
Ο «μαθητής» τότε αναγκαζόταν να διατυπώσει μία άλλη γνώμη που στην ουσία βελτίωνε την προηγούμενη φτάνοντας πιο κοντά στην αλήθεια.
Μέσα από τον έλεγχο μπορεί να χρειαζόταν να διατυπώσει και μία τρίτη, ενώ και η τελευταία που προτείνονταν έχανε την αξία της.
Αναμφίβολα, η αξία αυτής της σωκρατικής τέχνης αποσκοπούσε στην παρουσίαση των συγκεχυμένων και σφαλερών αντιλήψεων και τελικά στην αποτροπή και εκρίζωσή τους.
Ένα άλλο γνώρισμα της διδασκαλίας του Σωκράτη ήταν η λεγόμενη σωκρατική ειρωνεία.
Όλες οι συζητήσεις ξεκινούσαν από τη δήλωση του Σωκράτη ότι βρίσκεται σε πλήρη άγνοια για το υπό συζήτηση θέμα και ότι ανυπομονεί να διδαχτεί από τη σοφία του συνομιλητή του.
Η άγνοια αυτή που δηλωνόταν από τη μεριά του δεν έκρυβε υποκρισία.
Αφού έχουμε κατανοήσει σε κάποιο βαθμό τη μαιευτική τέχνη, ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε ΤΟ COACHING, αφού βέβαια ακόμη περισσότερο μπούμε στο βάθος της.
Ποια είναι τα Βασικά σημεία της σχέσης, θα έλεγα, του Coaching.
Οι καλές προθέσεις, η εστίαση στη βελτίωση και για το καλύτερο.
Ο coach δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του εκπαιδευόμενου.
Ο coach κάνει παρατηρήσεις, ερωτήσεις, ακούει, υποστηρίζει.
Ο εκπαιδευόμενος είναι ανοιχτός, αξιόπιστος, μοιράζεται τις επιτυχίες και αποτυχίες.
Χρειάζεται συνεργασία και από τις δύο πλευρές.
Το Coaching είναι καθαρά τοποθετημένο σε αυτό το μοντέλο ως η ψίχα της επιδεξιότητας της Ηγεσίας για το μέλλον. Οι Μάνατζερ σε όλα τα επίπεδα θα πρέπει να αναπτύσσουν αυτές τις επιδεξιότητες, σε οποιαδήποτε θέση, ηλικία ή εμπειρία.
Το Coaching είναι ένα δυνατόν όργανο, εργαλείο, το οποίο οι Μάνατζερ μπορούν να χρησιμοποιούν για να προωθούν την απόδοση των προσώπων και των ομάδων. Μπορεί να περιγραφεί ως η βοήθεια των ανθρώπων-εργαζομένων για ανάπτυξη και απόδοση τους.
Είναι ένα δυνατό μέσο (εργαλείο), που οι Μάνατζερ μπορούν να το χρησιμοποιήσουν για να προωθήσουν την απόδοση των ανθρώπων τους και της ομάδας τους.
Μπορεί να περιγραφεί ως εξής: «η βοήθεια στον άνθρωπο για να αναπτύξει και να αποδώσει στο μέγιστο του δυναμικού του».
Επίσης είναι η τεχνική του να κατευθύνουμε τους άλλους με στόχο την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και της συμπεριφοράς τους.
Κύριος στόχος του Coaching είναι:
να βοηθήσει τον μαθητευόμενο (τον καθοδηγούμενο) να αποκτήσει επίγνωση και κατανόηση της συμπεριφοράς του, των επιπτώσεών της αναφορικά με την απόδοσή του και την πρόοδό του και επίσης να βοηθήσει τον καθοδηγούμενο να αναπτύξει στρατηγικές για να αποτρέψει τις δυσκολίες και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που συναντά στην εργασία του, αλλά και σε τεχνικό και διαπροσωπικό επίπεδο.
Ποιοι ωφελούνται από την τεχνική του Coaching.
Καταρχήν όλοι χρειάζονται έναν άνθρωπο, ο οποίος θα τους δώσει ευήκοον ους, θα ψηλαφίσει τις ενέργειές του κάτω από διαφορετική οπτική γωνία και με κάποια άλλη πρόσφορη προσέγγιση.
Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που χρειάζονται ακόμη πιο απαιτητική καθοδήγηση, όπως οι νέοι εργαζόμενοι, οι επαγγελματίες που παίρνουν προαγωγή ή αλλάζουν εργασία, οι άνεργοι, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε περιβάλλοντα αλλαγών και πρωτόγνωρων περιστάσεων, οι επαγγελματίες πριν και μετά την παρακολούθηση κάποιου εκπαιδευτικού προγράμματος, πριν και μετά την παρακολούθηση κάποιου επαγγελματικού προγράμματος.
Τα κέρδη του καθοδηγούμενου.
Το προσωπικό που με επιτυχία έχει καθοδηγηθεί έχει ωφεληθεί από τα εξής:
Την έννοια της ιδιοκτησίας της δικής του διαδικασίας μάθησης.
Την αίσθηση της ανεξαρτησίας και την εμπιστοσύνη για να πράξει θετικά.
Μια διαδικασία μάθησης η οποία ταιριάζει με τις δικές του ανάγκες και το δικό του στιλ.
Ένα μεγάλο σεβασμό για τους Μάνατζερ του γιατί αναμείχτηκαν στην προσωπική τους υποστήριξη.
Ένα μεγάλο απόκτημα από επιδεξιότητες.
Βοήθεια στα πραγματικά του προβλήματα.
Την αίσθηση της επίτευξης.
Τα κέρδη των Μάνατζερ.
Υπάρχουν πολλοί Μάνατζερ οι οποίοι είναι ενθουσιασμένοι αναφορικά με την πράξη τους ως καθοδηγητές.
Αυτοί έχουν αποκτήσει την απαραίτητη οξυδέρκεια και διορατικότητα, αλλά και επιδεξιότητα μέσω των τυπικών συναντήσεων. Αυτοί έχουν βρει ότι το Coaching μπορεί να δώσει αυτά:
Περισσότερο υποκινημένο προσωπικό
Καλύτερη χρήση του χρόνου τους.
Καλύτερη αξία από τα προγράμματα επικεντρωμένης εκπαίδευσης.
Προσωπικό το οποίο είναι περισσότερο ευέλικτο και ανοικτό για αλλαγή.
Περισσότερες ιδέες και πρωτοβουλίες για περαιτέρω δραστηριότητες.
Περισσότερη συνεργασία και λιγότερη σύγκρουση.
Μακροπρόθεσμα περισσότερο χρόνο.
Λιγότερες επικίνδυνες εκπλήξεις.
Τα κέρδη της επιχείρησης.
Υπάρχουν πολλοί σε όλες τις επιχειρήσεις οι οποίοι έχουν την άποψη ότι μια προσέγγιση συνήθως είναι μέρος του προγράμματος αλλαγής
και προς την κατεύθυνση για μια περισσότερη ενδυνάμωση και λιγότερες εντολές στο στιλ του Μάνατζμεντ.
Το Coaching μπορεί να συμβάλει στα εξής:
Επαύξηση των επιπέδων απόδοσης με ενθάρρυνση των ανθρώπων για αξία μάθησης και περισσότερο άνοιγμα στην αλλαγή.
Προώθηση ανατροφοδότησης αναφορικά με την απόδοση και τις προωθημένες διαδικασίες απόδοσης.
Διεύθυνση των ανθρώπων σε νέους τύπους από διαδικασίες, όπως project αναδιάρθρωσης, ομάδων, αυτοκατευθυνόμενων εργασιών ομάδων κλπ.
Ανάπτυξη των ατόμων και ομάδων.
Συνάντηση των προσδοκιών και επιθυμιών των περισσοτέρων από τους σημερινούς εργαζόμενους.
Εμπόδια και δυσκολίες
Αν το Coaching είναι ένα εξαιρετικό όργανο και τεχνική, γιατί δεν είναι ήδη το κανονικό μάνατζμεντ στιλ σε κάθε επιχείρηση;
Υπάρχει ένας αριθμός από εμπόδια τα οποία μπορεί να αποτρέπουν(ή τουλάχιστον να αποθαρρύνουν) τους Επικεφαλής και τους Μάνατζερ
από το να δουλεύουν περισσότερο το Coaching.
Το Coaching είναι πολύ περισσότερο παρά η εφαρμογή κάποιων ειδικών επιδεξιοτήτων face-to-face που διαχειρίζονται πρόσωπα ή ομάδες.
Το τεστ ετοιμότητας των επιχειρήσεών σας για μια προσέγγιση Coaching σας προκαλεί με τις παρακάτω ερωτήσεις:
Υπάρχει ένα κλίμα στο οποίο οι άνθρωποι επιθυμούν να ρισκάρουν για μάθηση και εφαρμογή νέων δραστηριοτήτων;
Υπάρχει ένας αναγκαίος δείκτης απόδοσης για όλους τους Μάνατζερ που αυτοί θα επενδύσουν χρόνο στην ανάπτυξη και στο Coaching του προσωπικού τους;
Πως θα γίνει αυτοί να είναι αξιολογημένοι τυπικά γι’ αυτό το γεγονός;
Τι είδους ισοζύγιο θα κάνει τους Μάνατζερ να «κτυπήσουν» μεταξύ βραχυπρόθεσμων λειτουργικών αποτελεσμάτων και μακροπρόθεσμης ανάπτυξης των ανθρώπων;
Το top Μάνατζμεντ έχει θέσει όραμα για το Coaching του προσωπικού τους;
Ο αποτελεσματικός Coach θα πρέπει να είναι ευαίσθητος στο δυναμικό των οργανωτικών εμποδίων για το Coaching και θα πρέπει να βρίσκει τρόπους για να λειτουργήσει.
Μέσα σε αυτές τις ανάγκες, διαλέγοντας πότε να εργαστεί με το «σύστημα» και πότε να πολεμήσει αυτό.
Τελειώνοντας αυτό το άρθρο θα ήθελα να τονίσω ότι αυτές οι τεχνικές χρειάζεται να τις αντιμετωπίζεις με στοχασμό και με το φως του προγονικού ήλιου όπως θα έλεγε ο Β.Ν. Τατάκης.[7]
Μάρκος Γ. Βάλβης
Συγγραφέας
[1] Βλ. Giovanni Reale, Σωκράτης προς ανακάλυψιν της Αρχαίας Σοφίας, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας, 2008.
[2] Πλ. Απολ Σω 30d-31a
[3] Πλ. Κρίτων 49 c-d
[4] Πλ. Απολ. Σω 28 e
[5] Βλ. Πλάτωνος Απολογία Σωκράτους 38 a
[6] Βλ. Πλάτωνος Θεαίτητος, Εισαγωγή, Αρχαίο και Νέο Ελληνικό Κείμενο, Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου, της Ακαδημίας Αθηνών, 1980. Βλ. επίσης Πλάτωνος Θεαίτητος, βιβλιοθήκη αρχαίων συγγραφέων, Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ.
[7] Βλ. Β.Ν. ΤΑΤΑΚΗ, Στη Χώρα των Στοχασμών, Εκδοτικός Οίκος ΑΣΤΗΡ.
Βλ. ΜΑΡΙΟ ΜΟΝΤΟΥΟΡΙ, ο Σωκράτης από τον μύθο στην ιστορία, Εκδόσεις ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ